Een goede dokter zijn

Vorige week publiceerde De Volkskrant de laatste aflevering van ‘Die ene patiënt’, de populaire en prachtige serie interviews van Ellen de Visser met artsen over hun ervaringen met die ene patiënt, die een ingrijpende invloed op hun werk als arts heeft gehad. Inmiddels is er ook een boek van verschenen. De titel van de laatste aflevering luidde: ‘Wat maakt van een dokter een goede dokter?’ Een goeie vraag.
 
De vraag wordt beantwoord met een nieuw verhaal, nu van een patiënt over ‘die ene dokter’. Want anders blijft het antwoord toch maar steken in ‘droeve gemeenplaatsen’, aldus De Visser. Die ‘droeve gemeenplaatsen’ hebben allemaal betrekking op de medemenselijkheid van de arts. Die daarvoor doorgaans ruimte moet zien te maken binnen de zorgfabriek. Verhalen zijn zeer waardevol. Toch is het goed om deze verhalen ook in algemene, filosofische termen te duiden.
 
Het is interessant dat bij de vraag wat een goede dokter is geen onderscheid wordt gemaakt tussen de ‘technische’ competenties van artsen en wat met een wat ouderwets woord hun ‘deugdzaamheid’ genoemd kan worden. Dat onderscheid is terug te voeren op twee termen uit de Griekse oudheid. ‘Technè’ staat voor de beheersing van een techniek. Zoals opereren of een diagnose stellen. ‘Arètè’ kan vertaald worden als ‘voortreffelijkheid’. 
 
Het begrip ‘arètè’ omvat zowel de technische competenties als de karaktereigenschappen, die nodig zijn om een bepaalde rol goed te vervullen. Soldaten bijvoorbeeld, zegt Aristoteles, moeten niet alleen kunnen vechten, maar ook moedig zijn. Niet laf en ook niet overmoedig, maar wel moedig. Die deugd is van groot belang voor het zijn van een goede soldaat. Medemenselijkheid, zo blijkt weer uit De Vissers verhalen, vinden wij een belangrijke deugd voor een arts. 
 
Artsen kan je dus pas voortreffelijk noemen als ze goed zijn in de beheersing van hun ‘technieken’, maar ook het karakter hebben dat vereist is om die technieken op een juiste manier in te zetten in hun ‘praxis’ als arts. Dat vereist niet alleen medemenselijkheid, maar onder meer ook moed, geduld, matigheid en rechtvaardigheid. De ‘praxis’ van de geneeskunde zou, zeggen volgelingen van Aristoteles, de dagelijkse oefenschool moeten zijn waarbinnen die ‘deugden’, zoals wij ze zijn gaan noemen, tot ontwikkeling worden gebracht.
 
Maar deze praxis kan niet los worden gezien van wat Aristoteles de hoogste praxis noemt, waar alle andere praktijken onderdeel vanuit maken: het besturen van de stadsstaat, oftewel de ‘polis’. Een goed burger zijn maakt in deze opvatting dus deel uit van het zijn van een voortreffelijk arts. De geneeskunde is immers op allerlei manieren verweven met de inrichting van de samenleving als geheel. En dat vereist dus 'politieke' betrokkenheid.

Het gaat dan onder meer om kwesties als het verkopen en vermarkten van zorg, de spanning tussen de waarden van de bureaucratie en die van de professie, de verhouding tussen de verantwoordelijkheid van de arts en die van de patiënt, de wijze waarop wij als samenleving omgaan met kwetsbare mensen of de vraag wat een goed leven eigenlijk inhoudt. Daarmee is het wel duidelijk dat het antwoord op de vraag wat een goede dokter is dus allesbehalve kan blijven steken ‘in droeve gemeenplaatsen’. 
 
P.S. Voor wie daar diepgaander op wil reflecteren is er onder meer, speciaal voor medici, de cursus ‘Ethiek van Leven en Zorgen’ van de Academie voor Medisch Specialisten.