Waarden intern aan de praxis

Onlangs begeleidde ik in een grote GGZ-instelling samen met een leidinggevende psychiater twee workshops, waarin we samen met de aanwezige psychiaters de ‘waarden intern aan hun praxis’ onderzochten. Daarvoor had ik voor de gehele medische staf iets verteld over de filosofie van Alasdair MacIntyre, waarin dit begrip een belangrijke rol speelt.
 
MacIntyre maakt onderscheid tussen ‘goods internal’ en ‘goods external to the praxis’. Typische voorbeelden van het laatste zijn status, macht en geld. In een praxis zouden volgens MacIntyre de ‘goods internal to that praxis’ centraal moeten staan. En dat geldt ook voor instituties, zoals GGZ-instellingen. Instituties neigen er, stelt hij, veel te vaak toe status, macht en geld centraal te stellen. 
 
We onderzochten de waarden extern aan de praxis aan de hand van casuïstiek, die door de leidinggevende psychiater werd aangereikt (en die we samen hadden voorbereid). Dat leverde waardevolle discussies op over de spanning tussen bijvoorbeeld de vrijheid van de patiënt versus de zorg voor die patiënt of over professionele solidariteit versus kwaliteit van zorg.
 
Toch had ik achteraf het gevoel, dat we niet tot de kern waren gekomen, die ik vooraf in gedachten had. En ik denk nu te begrijpen waarom. Het begrip ‘waarde’ heeft ons hier enigszins misleid. ‘Waarde’ is niet helemaal hetzelfde als ‘good’: een goed. MacIntyre noemt een goed ‘that for the sake of which I act’. Dat is wat anders dan een principe, zoals autonomie van de patiënt.
 
Het helderste voorbeeld is het leven zelf. Dat is ook een praxis. Paul van Tongeren zegt ergens: ‘Je leeft niet om zo snel mogelijk aan het eind ervan te komen’. Je leeft omwille van de intrinsieke waarde van het leven. Wat maakt nou dat leven de moeite waard? Met andere woorden: wat maakt in dit geval het zijn van psychiater de moeite waard? Wat is daar de intrinsieke waarde van? Hoe kunnen we zorgen, dat we dat zo goed mogelijk doen?
 
Dat levert, denk ik, andere antwoorden op dan die nu bij de workshops naar voren kwamen. Niet dat die niet waardevol waren. Maar de kernvraag is dus: waarom beoefen ik dit vak? Wat is er zo mooi aan dit vak? Waarin schuilt eigenlijk precies ons vakmanschap? Ik vermoed, dat de antwoorden op die vragen de grootste inspiratiebron vormen voor de vraag hoe de institutie moet worden ingericht.
 
Om een vergelijking te maken met het huidige WK Voetbal: de waarde intern aan het voetbal is zo goed mogelijk voetballen. En dus niet de aanstellerij om een vrije trap of penalty te ‘versieren’. Dat is een gecorrumpeerde vorm van voetbal, waarbij het alleen om het resultaat gaat: winnen en dus status, macht en geld. De vraag is of de institutie van het voetbal niet moet worden hervormd, opdat de ‘goods internal to the praxis’ weer leidend worden.
 
Een beetje reclame: de Academie voor Medisch Specialisten start vanaf oktober weer een cursus ‘Ethiek van leven en zorgen’, waarin wij deze vragen samen met de cursisten diepgaand onderzoeken. Er is nog plek.