Zorg coöperaties als vorm van democratisering

Onlangs maakte VVT-organisatie TriviumMeulenbeltZorg (TMZ) bekend, dat de organisatie gaat functioneren als een coöperatieve vereniging met cliënten, familieleden, medewerkers en vrijwilligers als leden. Opdat deze stakeholders veel meer invloed krijgen en de betrokkenheid toeneemt. TMZ bouwt het voorzichtig en stapsgewijs op. RvB-voorzitter Schrander van TMZ volgt daarbij het advies uit zijn eigen scriptie als afstudeeropdracht voor de MBA Health van het Erasmus Centrum voor Zorgbestuur.
 
TMZ is hiermee op weg naar een zogenaamde ‘multi-stakeholder-cooperative’. In dit geval een combinatie van een producenten coöperatie en een consumenten coöperatie. In de zorg in ons land is sprake van een sterke groei van het laatste type coöperaties. Vilans telde er in 2014 ruim 170. In 2016 waren dat er al 320. Met name in de sectoren verpleging, verzorging en thuiszorg. Dat zijn vrijwel allemaal nieuwe en vooralsnog (zeer) kleinschalige coöperaties.
 
Op zich is de coöperatie als bestuursvorm in de zorg geen bijzonder fenomeen. Vrijwel alle zorgverzekeraars zijn coöperaties of varianten daarvan. En er bestaan allerlei andere typen coöperaties in de zorg, zoals inkoopcoöperaties a la Intrakoop of coöperaties van medisch specialisten. De omvorming van een grote, bestaande stichting naar een coöperatie is echter wel een bijzonderheid. Hoewel dit een omvorming is naar de geest en niet in juridische zin (TMZ blijft vooralsnog een stichting).
 
De wereld van de coöperaties is zeer omvangrijk. We hebben een Nationale Coöperatie Raad. Op mondiaal niveau is er een International Co-operative Alliance, waar onder meer de International Health Co-operatives Organisation deel van uit maakt. Er zijn ook een groot aantal multinationale coöperaties, waaronder de Rabobank en Friesland Campina. Kaiser Permanente in de VS is met ruim 200.000 medewerkers de grootste coöperatie ter wereld op het terrein van zorgverlening en zorgverzekering.
 
De coöperatie wereld claimt een belangrijke bijdrage te kunnen leveren aan een betere wereld. Onder meer met betrekking tot de invloed van consumenten en producenten op het ondernemingsbeleid. Producenten kunnen boeren of winkeliers zijn, maar ook zorgprofessionals. Beslissende invloed op het ondernemingsbeleid kan op allerlei manieren worden vormgegeven. Serieuze invloed kan de betrokkenheid sterk vergroten. Dat vereist dan wel meer dan een ledenraad à la de zorgverzekeraars.
 
Zorgaanbieders komen, net als zorgverzekeraars, vrijwel allemaal voort uit het particulier initiatief, maar zijn onder meer door schaalvergroting losgezongen geraakt van hun oude achterban. De huidige stichtingen hebben een legitimatieprobleem. Stichtingen zijn van niemand. Vergaande democratisering is geen panacee, maar zou wel kunnen helpen om het legitimatieprobleem op te lossen en de betrokkenheid sterk te vergroten. Met oog voor alle nuances en de onvermijdelijke beren op de weg verdient het initiatief van TMZ dus navolging.